by Jette Büchsenschütz and maeve fierce
/македонски подолу/
Let’s imagine: an institution separated from the urge of (re)production. A collective space of coexistence that is not characterized by structural barriers, but by the personal-political and political-personal desires and needs of its intermingling bodies. An institution as an environment where programming is happening separated from politically delegated narratives and perspectives and embedded in its socio-political contexts. As “an agency for socio- political transformation, or a producer of ‘sociality’”1 as Biljana Tanurovska-Kjulavkovski imagines, that is aware of the conditions of its possibility, which means: the conditions of its production. Let’s imagine an institution as a soft space of belonging. As a boundless process of speculation – as a verb, as instituting.
Capitalism, following Mark Fisher’s essay Capitalist Realism: Is There No Alternative?, is not only an exploitative way of doing business, is also a cultural system that regulates the limits of our individual as well as collective imagination: ‘It’s easier to imagine the end of the world than the end of capitalism’, he famously points out in reference to Fredric Jameson, Slavoj Žižek and of course Margarete Thatcher. In a capitalist realist system, utterances of resistance to the socio-political situation, are always already transmuted by the sleek logic of capitalism into its very products. Easily, a hunch of resignation sneaks in. How then “is [it] possible to practice processes of institutionalization inside this paradoxical knot”?, Bojana Kunst asks and adds “[H]ere the practice of institutionalization continuously needs phantasmic imagination and dedication to the impossible, to actually make something possible.”2
In November 2023 we – Maeve and Jette, both dramaturgs and cultural workers in the field of dance and performance based in Berlin – were invited by Lokomotiva – Centre for New Initiatives in arts and culture, to spend a few days in Skopje and to ruminate on its current cultural-political situation in terms of a missing institution for the independent scene of performing arts. Lokomotiva together with Station Service for contemporary dance in Belgrade organizes the program Critical Practice Made in Yu, where we initially had met Biljana Tanurovska-Kjulavkovski, along with Ana Vujanović and Marijana Cvetković. Through this encounter – through traveling, writing, sharing precious moments, discussions and drinks we learned and unlearned about semi-peripheral visions, precarious perspectives, critical contexts –and the performing art scenes in the post-Yugoslav region. To nourish this bond, Biljana invited us to attend part of the International festival for performing arts MOT (Young open Theatre) where she co-curated the program including performances and discussions.3
Credits: Jette Büchsenschütz
So as guests visiting Skopje, we carry a position of strange distance with us; we are outside eyes peering in – yet we are also intimately entangled through personal relationships and comradeship. From this place of solidarity, we lean into the collective dreams and common desires that shape the specific geopolitical reality. So then, as comradely kin we acknowledge our distance and the strangeness of our appearance, while listening attentively and writing from a place of friendship.
In trying to ponder about an institutional horizon4, we draw on conversing over cute cakes, sunny walks and talks, gossiping over cold beer and rakija as well as a public discussion about a missing dialogue and a missing institution. And so we wonder: What could a different ‘instituting’ look like today with regard to the concrete socio-political context and within the very specific historical background? How to call prevailing ideas into question while considering all its past, present, and future functions and intermingled relations? And to what extent does the question of space play a role in the process of instituting?
The feeling of being a frustrated artistic or cultural worker here. But where exactly is ‘here’ and ‘there’? Where are we writing from? From Berlin? From Skopje? From elsewhere? What significance lies in experiencing a shared sense of solidarity encompassing both the tangible realities and emotional resonances of these different localities? While writing this text through a feeling of comradeship and an understanding of the political beyond the immediacy of the local community, the boundaries between the here and there seem to diminish as we all are facing similar limits, precarity, and the draining effects of neoliberal agendas – of course to a different extent. The missing institution is the institution as-it-could-be; here amidst the absence of institutional care, we find solace in socialist dreams and institutional critique. Post-Yugoslavia becomes a semi-periphery that we also dwell in, a transgressive political realm that holds the potential of envisioning ways of doing things beyond the dominant model that dispirits each of our local contexts.
After the closing of Kino Kultura – project space for contemporary performing arts and culture, in the end of 2020 as a result of precarious situation, financial neglect and lack of political will and understanding by the municipality of Centre, in Skopje, North-Macedonia and other instances in power, is now lacking any – stable and warm – physical space for the contemporary and independent performing art scene. Kino Kultura wasn’t necessarily a stable place either, but it was open and available to everyone in the performing arts scene as well as to the larger civil society, it was cozy and friendly… The only remaining space, MKC Mladinski Kulturen Centar, (Youth Cultural Centre/House of culture), is limited in availability. At the same time traditional performing arts institutions (theatre), including the one institution dedicated to dance, but exclusively to Ballet, absorb a significant amount of the yearly budget designated for performing arts, maintaining a large standardized machinery, adhere to historical as well as aesthetical defaults, endorsing traditional values that prioritize national interests, and operate in a centralized manner.5 Despite various past attempts to open an alternative, permeable non-institutionalized space, one that involves public-civil partnerships to avoid political influence and corruption, including through Centar-Jadro, Lokomotiva, Rehearsing feminist futures Performance Platform (organized by Tiiiit) and other organizations, collectives and initiatives, are still missing space that corresponds to the working methods and aesthetics of the contemporary performance scene.
Namely, that resources are not always directed towards an end product but instead towards research and process-oriented formats. Likewise, (institutional) frameworks that play with different genres, are intrinsically interdisciplinary, are attentive to socio-political issues and critically engaged in regards to questions of collaboration.
Although the (non-)institution itself is missing, there is a shared aspiration to convene, dream, strategize and express the common yearning for an active coming-together of relations. There is a longing for a ‘home’ or a place of belonging emerging from the community’s needs. To reflect on “A Missing Dialogue. A Missing Institution”, Lokomotiva in cooperation the organization Tiiiit (organizing the ПРВО ПА ЖЕНСКО / Firstborn Girl festival for feminist culture) co-curated a gathering held in the MKC. As a forum for dialogue, reflection, and collective decision-making, protagonists of the local contemporary performing arts were invited to come together and share ideas, address concerns, and nurture relationships. Much like the various sessions of gossipy coffee and cake we shared throughout our stay, as much as anything else, it fostered a sense of intimacy and connection, laying the groundwork for a stronger, more cohesive community and call to action and collective struggle.
Credits: Jette Büchsenschütz
Sounds hustle in from the busy street outside into the cleanly swept cafe interior. We share creamy cakes and strong coffee. A discourse between us: sometimes hopeful, other times tinged with bitterness. The story is part briefing, part common vision – how do smaller personal narratives resonate with deeper structural problems? How can we hack the system and hold the door open for community? How can we work smart and not always return heartbroken and exhausted to our friends?
With the desire to breathe a sense of agency and life into the missing institution, we invoke the concept of ‘instituting’ as a way of framing the active coming-together of relations within the scene. We imagine the institution’s social responsibility serving all the participants involved – the commons – with a commitment to the very specific socio-cultural tissue they are moving in. Co-governed and self-organized, this institution would actively engage with the diverse interests of the citizens it represents: to create a space that is not only reflective of societal diversity but actively seeks to involve citizens in the cultural dialogue – a space where collaboration and solidarity are framed as reciprocal acts of giving. But this shared vision extends beyond mere decentralized collaboration; it involves knowledge-sharing and resource-sharing, it requires joining resources, drawing on the city’s existing offerings, a genuine engagement with the urban environment and most importantly the shared commitment to long-term porous collectivities and social ties, which extend beyond the boundaries of this institution and enmesh it into broader coalitions of socio-political transformation and care that reaches beyond the performing arts’ scene.
Credits: Jette Büchsenschütz
Or it could mean working with or repurposing existing but abandoned spaces the city has to offer, like the former community cinema of the Residential Railway Building. With (formerly) shared balconies surrounding the inner courtyard, the perimeter social housing block originally built for the employees of the Railway Company in Yugoslavia is until now collectively owned by its residents – and today its abandoned cinema space on the first floor serves as a place for theatrical installations. In an attempt to critically reflect processes leading to the destruction of the public space such as privatization, alienation, erasure and revision of history, the project City as Stage, and its methodology of Reading the Building initiated by Filip Jovanovski adopts theater making protocols to turn urban possibilities into stages. Architecture turns into scenography, text emerges from the community, the residents become co-performers. In creating a temporary site of socialization, the project draws on the collective memory of the local history and treasures ideas of community, responsibility and solidarity that are still captured within its cold walls.
A dream of home. A feeling of kinship, allyship and affinity. Something DIY and punk. Something queer and beautiful. The fusion of practical problem-solving with a philosophical-political approach is evident, echoing the legacy of Yugoslavia in general and its cultural centers in particular. But dreams are weird and this one contained a layer of sensory information: it was cold and the floor was hard. How can we dance when the space is so cold and the floor is so hard?
It is important then to remember that the immediate reality of spaces such as the Residential Railway Building as well as Kino Kultura are far from utopic. They are cold, small and entangled in the private sphere. And yet, they can act as imaginary portals for considering broader pulses in the cultural life of Skopje. As spaces that do entangle the private and public spheres – and in particular as spaces that hold both housing and artistic work – they bring into sharp focus questions regarding gentrification of (sub)cultural scenes and neighborhoods. The Residential Railway Building space, Kino Kultura and others, are places of resistance and refuge yet still a melancholy pervades the air. A haunting, the ghost of something that is not there. An absence, a lack.
It’s tough out there! Even when there are some opportunities available (which tend to be quite scarce), there’s another challenge: who actually gets access to them? And does the quality of your work, your drive, and your determination even matter in getting those chances? When I look at older colleagues, I see that things haven’t changed much over the years. So, I wonder if it’s worth it to stay in a place where the transformative power of art isn’t fully appreciated.
The haunting of the missing institution is keenly felt. A privation of financial support. A lack of space, a dearth of places to train, a scarcity of localities to gather and to make work. An absence of artistic shelter from the ravages of neoliberal policies. No house of rest and no house of work. Instead, there is a hollow within the fabric of the scene, a place which exactly exists because of its lack of materiality. A specter, a haunting, a bad dream. So then, to interact with a missing institution might mean to acknowledge the absence of dependable and fleshy material conditions while searching for a form of spatial and relational comrading. Concretely: forming political relations of struggle and resistance through the already existing networks of people and places within the scene. This would mean sharing spaces and resources – forming a commons out of the already existing materials, and (re)framing them as pertaining to a political as well as artistic work. Working with what is already there becomes a dreaming strategy of resistance rather than simply desperate measures to deal with and accept the difficulties of conditions; mutual aid becomes an intentional praxis rather than simply a bi-product of a lack of state support. The problem with this approach is that it can become a self-fulfilling prophecy, in that the sphere of cultural politics – and therefore the missing institution – is ‘allowed’ to remain absent through the hard work and labor of independent actors in the scene. So, a key element of this approach is to make it visible through the political work of assembling, of visioning, of coming-together and forming coalitions and solidarities.
An institution, as a horizontal and deterritorialized structure, as a soft provider of stability and support, fulfills a crucial role in holding the community together. Without this support structure, we feel adrift, lacking a sense of belonging or security. So instead shelter is provided between us through words and dreams, wishes and desires. The specter becomes a ghostly site in which we can speak together and envision the missing institution as a container that can hold our collectivity and sociability, our aesthetic work and political struggle. Rather than a bad dream, the missing institution becomes the place for phantasmic imaginations from which we can orientate ourselves. Conceptualizing the institution as a form of fantastic commons offers a transformative perspective. Just as a commons preserves shared resources managed by a community, the missing institution can serve as a space of collective ownership and responsibility. We can imagine it as providing a platform for collaboration, allyship, resource-sharing, and mutual support, embodying principles of reciprocity and solidarity. We can imagine it as a process, as a verb, as instituting – as a permeable place that is willing to adapt to changing needs and environments, that is able to find a balance between the need for stability and the uncertainty of current times. The invitation to continue this work of instituting echoes as an ongoing dialogue between us, a reminder that even in the realm of dreams, the seeds of change are sown through collective action and obstinacy.
Between us, the missing institution. The ethereal space we enter and share together; moments laughing at silly ideas. New projects. Old projects made comfy through repetition. Rehearsal together, writing together, reading together. Taking a lunch break. Naptime and daydreams spent staring out the window. Boredom and care; struggles and gossip. Coffee cakes and a promise to meet tomorrow. That time we told everyone to stop working right now and come out to the streets and join the protest. That time we told everyone to stop working and come out to the park and sit and enjoy a picnic, the afternoon was too glorious to spend indoors. The feeling of contentment coming home from a day of wholesome work. Stability. Shelter. Safety.
During the meeting, A missing dialogue. A missing institution, a strong desire to convene and ponder the possibilities of these collective visions emerged – in the sense of seeing and witnessing the scene as well as of imagining what it could be. However, it is important to acknowledge this persistent state of longing incurs an exhausting cost: ongoing struggle and residing in the realm of a phantasmic space rather than a tangible reality can become depressing and dissociating. Nevertheless, the effort continues – follow up meetings were indeed organized and attended and the seeds that were sown continue to be nurtured and flourish. The missing institution becomes a garden, tended to by devoted and generous gardeners; will it continue to emerge and spread as a meadowy imaginarium for the independent scene?
1Biljana Tanurovska-Kjulavkovski: Modelling Cultural and Art Institutions (P.I.E. PETER LANG s.a. Éditions scientifiques internationales Bruxelles, 2021), 15.
2Bojana Kunst, The Institutionalisation, Precarity and the Rhythm of Work, (Kunsten, 2017 / 2020), last accessed 12th of February 2024, https://www.kunsten.be/en/now-in-the-arts/the-institutionalisation-precarity-and-the-rhythm-of-work/.
4Institutional horizon – imagining institutions is a subtitle in Biljana Tanurovska-Kjulavkovski’s book Modelling Cultural and Art Institutions. We also offer Jodi Dean’s book The Communist Horizon (Verso Books, 2018).
5See Biljana Tanurovska-Kjulavkovski: Modelling Cultural and Art Institutions, 18, 104.
The text has been developed as part of Performance Platform/ NOMAD DANCE SESSIONS including a residency and a discussion: A Missing Institution. Partners in the cooperation are the Festival of Feminist Culture and Action FIRSTBORN GIRL, MOT Theatre Festival and DIVERT kolektiv Zagreb.
The Performance Platform/Nomad Dance Sessions programme is part of Lokomotiva’s interdisciplinary programme and the PERFORMANCE SITUATION ROOM / LLB 3 project, supported by Creative Europe – the European Commission’s flagship programme to support culture, as well as the Ministry of Culture of North Macedonia.
***
Заеднички имагинации и институцијата која недостасува: Другарски коментари за независната сцена во Скопје
од Јете Бихсеншуц и мејв фирс
Да замислиме: институција одвоена од нагонот за (ре)продукција. Колективен простор на собивање што не се карактеризира со структурни бариери, туку со лично-политички и политичко-лични желби и потреби на неговите испреплетени тела. Институција како средина во која програмата се одвива одвоено од политички делегираните наративи и перспективи, вградена во нејзините општествено-политички контексти. Како “чинител за општествено-политичка трансформација, или продуцент на ‘социјалност’”1 – онака како што замислува Биљана Тануровска-Ќулавковски, институција свесна за условите на своите можности, што значи: условите на својата продукција. Да замислиме институција како мек простор на припадност. Како беспределен процес на шпекулација – како глагол, како институирање.
Капитализмот, според есејот „Капиталистички реализам: Зарем нема алтернатива?“ на Марк Фишер, не е само експлоатативен начин на водење бизнис, туку е и културен систем кој ги регулира границите на нашата индивидуална, но и колективна имагинација: „Полесно е да се замисли крајот на светот отколку крајот на капитализмот“, славно истакнува тој повикувајќи се на Фредрик Џејмисон, Славој Жижек и секако Маргарет Тачер. Во капиталистичкo реалистички систем, изјавите за отпор кон општествено-политичката ситуација, секогаш се веќе преточени од глатката логика на капитализмот во самите негови производи. Лесно се провира претчувство на резигнација. Како тогаш „[е] возможно да се практикуваат процеси на институционализација во овој парадоксален јазол“?, прашува Бојана Кунст и додава: „[Т]ука на практиката на институционализација постојано ѝ треба фантазмичка имагинација и посветеност на невозможното, за всушност нешто да се направи возможно.“2
Во ноември 2023 година, ние – Маве и Јете, драматургињи и културни работнички во областа на танцот и перформансот, кои живеат и работат во Берлин – бевме поканети од Локомотива – Центар за нови иницијативи во уметноста и културата, да поминеме неколку дена во Скопје и да размислуваме за неговата актуелна културно-политичка ситуација во смисла на институција која недостасува за независната сцена на изведувачките уметности. Локомотива заедно со Станица Сервис за современ танц од Белград ја организира програмата „Критичка Практика (Made in Yu)“, каде и ја запознавме Биљана Тануровска-Ќулавковски заедно со Ана Вујановиќ и Маријана Цветковиќ. Преку оваа средба – патување, пишување, споделување драгоцени моменти, дискусии и дружења научивме и одучивме за полупериферни визии, прекаријатни перспективи, критички контексти – и сцената на изведувачките уметности во постјугословенскиот регион. За да ја одржиме оваа врска, Биљана нè покани да присуствуваме на дел од Меѓународниот театарски фестивал МОТ (Млад отворен театар), каде што таа беше ко-кураторка на програмата што вклучуваше и перформанси и дискусии.3
Кредит: Јете Бихсеншуц
Така, како гости кои го посетуваат Скопје, со себе носиме позиција на чудна дистанца; ние сме очи од надвор кои ѕиркаат внатре – но ние сме и интимно заплеткани преку личните односи и другарството. Од ова место на солидарност се приклонуваме кон колективните соништа и заедничките желби што ја обликуваат специфичната геополитичка реалност. Така, другарски поврзани, ја признаваме нашата дистанца и несекојдневноста на нашиот изглед, додека внимателно слушаме и пишуваме од позиција на пријателство.
Обидувајќи се да го промислиме институционалниот хоризонт4, наоѓаме потпора во средби полни со слатки колачи, сончеви прошетки и разговори, муабети со ладно пиво и ракија, како и јавна дискусија за дијалогот што недостасува и институцијата што недостасува. Па така, се прашуваме: како би можело да изгледа едно поинакво „институирање“ денес во однос на конкретниот општествено-политички контекст и во многу специфична историска позадина? Како да се доведат во прашање идеите кои што преовладуваат земајќи ги предвид сите минати, сегашни и идни функции и испреплетени односи? И колку прашањето за просторот игра улога во процесот на институирање?
Чувството да се биде фрустриран уметнички или културен работник овде. Но, каде точно е „овде“ и „таму“? Од каде пишуваме? Од Берлин? Од Скопје? Од друго место? Какво значење има во доживувањето на заедничко чувство на солидарност што ги опфаќа и опипливите реалности и емоционалните резонанци на овие различни локалитети? Пишувајќи го овој текст преку чувство на другарство и разбирање на политичкото вон непосредноста на локалната заедница, границите помеѓу овде и таму се чини дека се намалуваат бидејќи сите ние се соочуваме со слични ограничувања, прекаријатност и исцрпувачките ефекти на неолибералните агенди – се разбира во различна мера. Институцијата која недостасува е институцијата онаква каква што може да биде; овде, среде отсуството на институционална грижа, утеха наоѓаме во социјалистичките соништа и институционалната критика. Пост-Југославија станува полупериферија во која живееме и ние, трансгресивно политичко царство кое го поседува потенцијалот за замислување начини на правење работи надвор од доминантниот модел што го обесхрабрува секој наш локален контекст.
Кон крајот на 2020 година, по затворањето на Кино Култура – проектен простор за современи изведувачки уметности и култура, како резултат на прекаријатна ситуација, финансиска негрижа и недостаток на политичка волја и разбирање од страна на општина Центар, во Скопје, Северна Македонија, како и други инстанци на власт, сега недостасува каков било – стабилен и топол – физички простор за современата и независна изведувачка уметничка сцена. Ни Кино Култура не беше тоа стабилно место, но беше отворено и достапно за сите на сцената на изведувачките уметности, како и за поширокото граѓанско општество, беше пријатно и пријателско место… Единствениот простор што остана, МКЦ – Младински Културен Центар, е ограничен во однос на достапност. Во исто време, традиционалните институции за изведувачки уметности (театар), вклучително и единствената институција посветена на танцот, но исклучиво на балетот, апсорбираат значителен износ од годишниот буџет наменет за изведувачки уметности, одржувајќи голема стандардизирана машинерија, придржувајќи се кон историските, како и естетски стандарди, поддржувајќи ги традиционалните вредности кои им даваат приоритет на националните интереси и функционираат на централизиран начин.5 И покрај различните обиди во минатото да се отвори алтернативен, пропустлив не-институционализиран простор, простор што вклучува јавно-граѓански партнерства за да се избегне политичко влијание и корупција, вклучувајќи го Центар-Јадро, Локомотива, платформа за изведувачки уметности Испробување феминистички иднини (во организација на Tiiiit) и други организации, колективи и иницијативи, сè уште недостасува простор кој одговара на работните методи и на естетиката на современата сцена на изведувачки уметности.
Имено, ресурси кои не се секогаш насочени кон крајниот производ, туку кон истражувачки и процесно ориентирани формати. Исто така, (институционални) рамки кои играат со различни жанрови, кои се суштински интердисциплинарни, внимателни на социо-политичките прашања и критички ангажирани во однос на прашањата за колаборација.
Иако недостасува самата (не-)институција, постои заеднички стремеж да се собере, да се сонува, да се стратегиизира и да се изрази заедничката желба за активно здружување на односите. Постои копнеж за „дом“ или место на припадност што произлегува од потребите на заедницата. Во таа насока, Локомотива во соработка со организацијата Tiiiit (која стои зад фестивалот за феминистичка култура ПРВО ПА ЖЕНСКО) започнаа серија ко-кураторски разговори „Дијалог кој недостасува. Институција која недостасува“ во МКЦ. Како форум за дијалог, рефлектирање и колективно носење одлуки, протагонистите на локалните современи изведувачки уметности беа поканети да се соберат на едно мести и да споделат идеи, да се осврнат на проблемите и да ги негуваат односите. Слично како и различните средби за време на нашиот престој, разговори со кафе и разни колачи, како и сè останато, дискусијата создаде чувство на блискост и поврзаност, поставувајќи ја основата за посилна, покохезивна заедница и повик за акција и колективна борба.
Кредит: Јете Бихсеншуц
Звуците од прометната улица надвор се пробиваат внатре во чистото изметено кафуле. Си делиме кремасти колачи и јако кафе. Разговорот меѓу нас: понекогаш исполнет со надеж, другпат обоен со горчина. Приказната е дел брифинг, дел заедничка визија – како помалите лични наративи резонираат со подлабоки структурни проблеми? Како можеме да го хакираме системот и да ја држиме вратата отворена за заедницата? Како можеме да работиме паметно и да не се враќаме секогаш со скршено срце и без сила кај нашите пријатели?
Со желба да вдахнеме чувство на делување и живот во институцијата која недостасува, се повикуваме на концептот на „институирање“ како начин за врамување на активното здружување на односите во сцената. Ја замислуваме општествената одговорност на институцијата да им служи на сите вклучени учесници – заедничкото – со посветеност на многу специфичното социо-културно ткиво во кое се движат. Ко-управувана и самоорганизирана, оваа институција активно би се вклучила во различните интереси на граѓаните што ги застапува: да создаде простор кој не само што ја рефлектира општествената различност, туку активно се стреми да ги вклучи граѓаните во културниот дијалог – простор каде што соработката а солидарноста се врамени како реципрочни чинови на давање. Но, оваа заедничка визија се протега надвор од обичната децентрализирана соработка; таа вклучува споделување знаења и споделување ресурси, бара здружување на ресурсите, користење на постоечките понуди на градот, вистински ангажман со урбаната средина и што е најважно, заедничка посветеност на долгорочни пропустливи колективитети и општествени врски, кои се протегаат надвор од границите на оваа институција и ја вклопуваат во пошироки коалиции на општествено-политичка трансформација и грижа што е вон сцената на изведувачките уметности.
Кредит: Јете Бихсеншуц
Или тоа би можело да значи работа со или пренамена на постоечки, но напуштени простори што ги нуди градот, како што е поранешното кино во Железничка зграда. Со (порано) заеднички балкони што го опкружуваат внатрешниот двор, периметарскиот блок за социјални станови првично изграден за вработените во Железничката компанија во Југославија до сега е во колективна сопственост на нејзините жители – а денес неговиот напуштен кино простор на првиот кат служи како место за театарски инсталации. Во обид критички да ги рефлектира процесите кои водат кон уништување на јавниот простор како што се приватизацијата, отуѓувањето, бришењето и ревизијата на историјата, проектот „Градот како сцена“ и неговата методологија на читање згради воведени од Филип Јовановски ги користи протоколите за правење театар за да ги претвори урбаните можности во сцени. Архитектурата се претвора во сценографија, текстот произлегува од заедницата, жителите стануваат ко-изведувачи. Создавајќи привремена локација за социјализација, проектот се базира на колективната меморија на локалната историја и ги цени идеите за заедница, одговорност и солидарност кои сè уште се заробени во неговите студени ѕидови.
Сон за дом. Чувство на сродство, сојузништво и афинитет. Нешто DIY и панк. Нешто чудно и убаво. Спојот на практичното решавање проблеми со филозофско-политички пристап е евидентен, одекнувајќи го наследството на Југославија воопшто и нејзините културни центри особено. Но, соништата се чудни, а овој содржеше ред слој од сетилни информации: беше студено, а подот беше тврд. Како може да танцуваме кога просторот е толку ладен, а подот е толку тврд?
Важно е тогаш да се запамети дека непосредната реалност на просторите како што е Железничка зграда и Кино Култура се далеку од утописки. Тие се ладни, мали и заплеткани во приватната сфера. А сепак, можат да делуваат како имагинарни портали за разгледување на поширокиот пулс во културниот живот на Скопје. Како простори што ги испреплетуваат приватната и јавната сфера – а особено како простори што се и станбени и уметнички – тие ги ставаат во остар фокус прашањата во врска со гентрификацијата на (суб)културните сцени и населби. Просторот на Железничка зграда, Кино Култура и други, се места на отпор и засолниште, но сепак меланхолија го обзема воздухот. Прогонувачки, дух на нешто што го нема. Отсуство, недостаток.
Тешко е таму! Дури и кога некои можности се достапни (што обично ретко се случува), постои уште нешто спорно: кој всушност има пристап до нив? И дали квалитетот на вашата работа, вашата желба и вашата одлучност воопшто е важен во добивањето на тие шанси? Кога ги гледам постарите колеги, гледам дека работите не се промениле многу со текот на годините. Па, се прашувам, дали вреди да се остане на место каде што трансформативната моќ на уметноста не се цени во целост.
Институцијата која недостасува силно прогонува. Лишување од финансиска поддршка. Недостаток на простор, недостаток на места за вежба, недостаток на места за состаноци и работа. Отсуство на уметничко засолниште од пустошот на неолибералните политики. Нема дом за одмор и нема дом за работа. Наместо тоа, има шуплина во ткивото на сцената, место кое постои токму поради недостатокот на материјалност. Сениште, прогонувачки, лош сон. Така, да се комуницира со институција која недостасува може да значи да се признае отсуството на сигурни и опипливи материјални услови додека се бара форма на просторно и релациско другарување. Конкретно: формирање политички релации на борба и отпор преку веќе постоечките мрежи на луѓе и места во сцената. Ова би значело споделување на простори и ресурси – формирање на заедничкото од веќе постоечките материјали и нивно (пре)врамување како во однос на политички, така и во однос на уметнички дела. Да се работи со она што веќе го има станува стратегија на отпор од соништата, а не само очајна мерка за справување со и прифаќање на тешкотиите на условите; взаемната помош станува намерна пракса, а не само нус-производ на недостатокот на државна поддршка. Проблемот со овој пристап е што може да стане пророштво кое самото се остварува, затоа што на сферата на културната политика – а со тоа и на институцијата која недостасува – и е „дозволено“ да остане отсутна преку напорната работа и трудот на независните актери на сцената. Значи, клучен елемент на овој пристап е да се направи видлив преку политичко делување што вклучува собирање, визионирање, здружување и формирање коалиции и солидарности.
Институцијата, како хоризонтална и детериторијализирана структура, како мек обезбедувач на стабилност и поддршка, исполнува клучна улога со тоа што ја држи заедницата заедно. Без оваа структура за поддршка, ние се чувствуваме како да лутаме, како да немаме чувство на припадност или сигурност. Така, наместо тоа, се обезбедува засолниште меѓу нас преку зборови и соништа, желби и копнежи. Привидението станува сенишна локација во која можеме да зборуваме заедно и да ја замислиме институцијата која недостасува како кутија што може да го задржи нашиот колективитет и дружељубивост, нашата естетска работа и политичка борба. Наместо лош сон, институцијата која недостасува станува место за фантазмички имагинации од кои можеме да се ориентираме. Конципирањето на институцијата како форма на фантастично заедничко нуди трансформативна перспектива. Исто како што заедничкото ги зачувува заедничките ресурси управувани од заедницата, институцијата што недостасува може да послужи како простор на колективна сопственост и одговорност. Можеме да ја замислиме како институција која обезбедува платформа за соработка, сојузништво, споделување ресурси и меѓусебна поддршка, отелотворувајќи принципи на реципроцитет и солидарност. Можеме да ја замислиме како процес, како глагол, како институирање – како пропустливо место кое е подготвено да се прилагоди на променливите потреби и средини, место кое е способно да најде рамнотежа помеѓу потребата за стабилност и неизвесноста на денешните времиња. Поканата да се продолжи институирањето одекнува како тековен дијалог помеѓу нас, потсетување дека дури и во соништата, семето на промената се сее преку колективно делување и пркос.
Помеѓу нас, институцијата која недостасува. Етеричен простор во кој влегуваме и го споделуваме заедно; моменти смеење на глупави идеи. Нови проекти. Старите проекти стануваат удобни преку повторување. Заедничка проба, заедно пишуваме, заедно читаме. Пауза за ручек. Дремење и мечтаење гледајќи низ прозорецот. Досада и грижа; борби и муабети. Кафе колачи и ветување за нова средба утре. Оној пат кога им кажавме на сите веднаш да престанат со работа и да излезат на улица за да се приклучат на протестот. Оној пат кога им кажавме на сите да престанат со работа и да дојдат во парк за да уживаат во пикник, денот беше премногу убав за да се помине седејќи внатре. Чувството на задоволство кога се враќаш дома по продуктивен ден на работа. Стабилност. Засолниште. Безбедност.
За време на дискусијата „Дијалог кој недостасува. Институција која недостасува“, се појави силна желба да се собереме и да размислиме за можностите на овие колективни визии – во смисла на гледање и посведочување на сцената, како и замислување што би можела таа да биде. Сепак, важно е да се признае дека оваа постојана состојба на копнеж носи исцрпувачки трошок: постојаната борба и престој во доменот на фантазмичен простор наместо опиплива реалност може да стане депресивна и отуѓувачка. Сепак, напорите продолжуваат – навистина беа организирани и посетени дополнителни состаноци, а семето што беше посеано продолжува да се негува и да цвета. Институцијата која недостасува станува градина, за која се грижат посветени и внимателни градинари; дали ќе продолжи да се појавува и да се шири како беспределна замисла за независната сцена?
1Biljana Tanurovska-Kjulavkovski: Modelling Cultural and Art Institutions (P.I.E. PETER LANG s.a. Éditions scientifiques internationales Bruxelles, 2021), 15.
2Bojana Kunst, The Institutionalisation, Precarity and the Rhythm of Work, (Kunsten, 2017 / 2020), last accessed 12th of February 2024, https://www.kunsten.be/en/now-in-the-arts/the-institutionalisation-precarity-and-the-rhythm-of-work/.
3https://www.lokomotiva.org.mk/%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B0-%D0%B8-%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0-%D0%B8%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%86%D0%B8%D1%98/
4Institutional horizon – imagining institutions is a subtitle in Biljana Tanurovska-Kjulavkovski’s book Modelling Cultural and Art Institutions. We also offer Jodi Dean’s book The Communist Horizon (Verso Books, 2018).
5See Biljana Tanurovska-Kjulavkovski: Modelling Cultural and Art Institutions, 18, 104.
Текстот настана во рамки на Перформанс Платформа програма и /NOMAD DANCE SESSIONS резиденција и дискусија „Институција која недостасува“. Партнери во соработката се Фестивалот за феминистичка култура ПРВО ПА ЖЕНСКО, Меѓународниот театарски фестивал МОТ и DIVERT kolektiv Zagreb.
Перформанс Платформа/Nomad Dance Sessions програмата е дел од интердисциплинарната програма на Локомотива и PERFORMANCE SITUATION ROOM / LLB 3 проектот, поддржани од Креативна Европа и Европската Комисија за култура, како иМинистерството за култура на Република Северна Македонија.